Jedną z koncepcji wyjaśniających przyczyny powstawania autyzmu jest teoria poznawcza, a szerzej: nieumiejętność tworzenia teorii umysłu oraz koncepcja braków w centralnej koherencji. Termin „teoria umysłu” (TMM, Teory of Mind Mechanism)wywodzi się z psychologii poznawczej i oznacza wrodzoną zdolność do przypisywania stanów psychicznych samemu sobie i innym ludziom w celu przewidzenia i wytłumaczenia ich zachowań. Dzieje się to na podstawie obserwacji zachowania drugiej osoby, mimiki, komunikatów niewerbalnych i werbalnych oraz oceny stanu własnego umysłu. Teoria umysłu jest właściwością rozwojową i kształtuje się miedzy pierwszym a czwartym rokiem życia.
Oznacza to, że osoby autystyczne nie posiadają umiejętności rozpoznawania tego, co myślą inni, nie są w stanie przewidywać ich zachowania, nie są więc zdolne do nawiązania prawidłowych relacji społecznych. Deficyt teorii umysłu jest podłożem jakościowych zaburzeń w kontaktach społecznych, komunikacji i wyobraźni. Osoby autystyczne nie są w stanie odróżnić „prawdziwych przekonań” innych ludzi od ich „fałszywych przekonań” i „pragnień”. Powoduje to trudności w zrozumieniu emocji wywołanych przez fałszywe przekonania. W związku z tym komunikacja intencjonalna u osób z autyzmem jest także upośledzona. Zaburzenia zdolności odczytywania stanu umysłu występują także u osób z Zespołem Aspergera i wyrażają się one poprzez: - trudność w braniu pod uwagę i rozumieniu tego, co myślą inni („myślę, że myślisz”), - trudność w rozumieniu tego, że inni nie wiedzą, co ja myślę („skoro ja tak myślę, to wszyscy myślą tak samo”), - brak zdolności uczestnictwa w naprzemiennych interakcjach społecznych (nie uświadamianie sobie istnienia potrzeb, intencji i zainteresowań rozmówcy), - trudność w tworzeniu umysłowych reprezentacji stanów emocjonalnych innych osób, - brak delikatności w relacjach społecznych, werbalizacja myśli, - zaburzenia empatii, - brak umiejętności negocjacji, - przedmiotowe traktowanie innych, - trudność w rozumieniu konwencji żartu, przenośni, ironii, przysłów, - nieumiejętność zabawy w udawanie, przyjmowanie ról, - nieprawidłowa ekspresja własnych emocji.
Centralna koherencja jest to funkcja poznawcza umożliwiająca łączenie różnych informacji w jedną, spójną całość. Odpowiada ona za rozumienie istoty jakiegoś tematu oraz odróżnienie od siebie rzeczy ważnych i nieważnych oraz daje możliwość scalenia różnych, często sprzecznych informacji w celu określenia nowego znaczenia w danym kontekście. Koncepcję słabej koherencji u osób ze spektrum autyzmu stworzyła Uta Frith. Zwróciła ona uwagę , że osoby z kręgu autyzmu lepiej dostrzegają szczegóły od osób zdrowych (niezaburzonych). Natomiast zdecydowanie gorzej radzą sobie z syntezą tych szczegółów i w odnajdowaniu relacji pomiędzy nimi.
Deficyty teorii umysłu i centralnej koherencji powodują zaburzenia funkcjonowania społecznego osób ze spektrum autyzmu takie jak np.:
- brak umiejętności wczuwania się (np. słowa „dzień dobry” oznaczają tylko dosłowną formę powitania, natomiast osoba autystyczna nie odbiera komunikatu o nastroju rozmówcy, wynikającego z sposobu, intonacji tej wypowiedzi ),
- jednostronność komunikacji – np. poruszenie przez kogoś tematu „pogoda”, dla osoby autystycznej jest wyłącznie informacją na temat zjawiska meteorologicznego, a nie pretekstem do zdawkowej uprzejmości (jeśli meteorologia jest wybiórczym – dziwacznym
zainteresowaniem osoby ze spektrum autyzmu - powie wszystko, co wie na ten temat, nie zauważając zniecierpliwienia słuchacza),
- brak zdolności do uwzględniania konwenansów społecznych, wyglądający jak brak taktu, - nie rozumienie udawania, pozorowania, „dyplomacji” w interakcjach z ludźmi,
- dosłowna interpretacja zachowań, nie rozumienie ironii, komplementów, oszustwa, namowy – stąd możliwość stania się ofiarą.
Literatura:
Frith U.: Autyzm. Wyjaśnienie tajemnicy , Gdańsk, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2008. Namysłowska I. (red.): Całościowe zaburzenia rozwojowe w: Psychiatria dzieci i młodzieży, PZWL, 2007. Pisula E.: Autyzm u dzieci. Diagnoza, klasyfikacja, etiologia, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001. Randall P., Parker J.: Autyzm. Jak pomóc rodzinie, Gdańsk, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2001.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz